İslam ve Batı

Zor anlaşılan bir düşünür olarak bilinen Derrida, bazılarının gözünde bir muamma, bazıları içinse Batı medeniyetinin son dehası idi. Derrida’nın yapı-söküm (deconstruction) hakkında yazıp söyledikleri, siyasetten edebiyat tenkidine ve hatta mimariye kadar çok çeşitli alanlara uygulandı. Bu yüzden Derrida’nın geride bıraktığı miras, yazdığı kitapların ve yapı-söküm konusunda ileri sürdüğü görüşlerin ötesinde bir etkiye sahip. Derrida’nın bu bölgede bile titizlikle okunduğu gerçeğini göz önüne alırsak, onun etkisinin sanıldığından daha derinlere gittiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Derrida’ya göre, “Klasik Batı, Yahudi-İslam-Hıristiyan ve Yunan-Arap olduğu halde biz onun Yunan-Roma ve Yahudi-Hıristiyan geleneğine ait olduğuna inandırıldık. İbrahim’in oğulları birlikte yaşamaları gereken bir anda birbirleriyle karşı karşıya gelmek gibi bir tuzağa düştüler.”   İslam ve Batı, Derrida’nın felsefi yolculuğunda hayati önem taşımasına rağmen hep göz ardı edilen Kuzey Afrika’yı, yani onun doğduğu toprakları konu edinerek Derrida’nın politika, din ve inancın karşılıklı bağlılıkları üzerine yaptığı yorumları yepyeni bir ışık altında okuyucuya sunuyor. 

Cezayir doğumlu olmasına karşın yıllar sonra ilk defa orada düzenlenen bir sempozyuma katılan ve sempozyumdaki söyleşilerinin derlenmesiyle oluşturulan bu kitap; birlikte yaşama, gelecek, demokrasi gibi bugün Doğu ile Batı’nın artık çatışması değil, karşılaşması gereken tanımlar üzerinden düşünüyor. Terör olaylarının Batı’yı sarstığı günlerde yapılan bu söyleşi, bugün Fransa olayları sonrasında tekrardan kendi ruhunu tazelemiş durumda.

Pek çok karmaşık yönünün yanı sıra, belki de bu kitabın sahip olduğu en belirgin şey kitabın başlığıdır. Aslında İslam ve Batı’yı barıştırma projesi tek bir İslam ve tek bir Batı olduğunu varsayar. Tam tersine, bu kitabın da ana fikri sayılabilecek argümana göre İslam çoğuldur ve birden fazla İslamlar vardır, Batı da çoğuldur ve birden fazla Batılar vardır. Bu mülahaza Şerif ve Derrida’nın güney ve kuzey kıyılara kadar uzanan Akdeniz’in kendi içindeki bölünmesi açısından İslam-Batı karşıtlığını yeniden düşünme davetini de destekler niteliktedir. Şerif “Derrida güney kıyılardandır. Bu yüzden İslam’ı ve Müslüman kültürü harici önyargılar olmadan algılamıştır,” diye yazar. Bu kategorilerden İslam ve Batı veya güney ve kuzey kıyılardan herhangi birini kullanmak politik olarak çok hassas olan bu meseleyi ele almanın iki farklı yoluna işaret ediyor. Amerika'da İslam çalışmaları, politik, teori ve felsefe de dâhil pek çok sosyal bilimde İslam-Batı karşıtlığını meşru görmek kendini Bernard Lewis ve Samuel Huntington gibi muhafazakâr akademisyenler tarafından temsil edilen “kültürelci”lerle yan yana görmek anlamına gelir. Her ikisi için de İslam politikanın ve dinin bir karışımıdır. Bu onların mevcut siyasi gerilimi açıklamak için medeniyetler çatışması olarak kavramsallaştırdıkları kültürelci açıklamanın temel taşıdır. Tam tersine, içlerinde Olivier Roy ve Mahmut Mamdani’nin de bulunduğu Avrupa’da ve Amerika’da ilerleyen İslam üzerine çalışan akademisyenler bu kategoriye karşı çıkarak Kuzey ve Güney ayrımını tercih ederler. İslam ve Batı’yı Akdeniz’in Güney ve Kuzey sahilleri olarak algılamak bu iki havzayı aynı coğrafyanın, aynı etnisitenin, aynı dinin ve aynı kültürün iki yarısı olarak yorumlamak anlamına geliyor. Ayrıca daha gerçekçe ve indirgemelerden uzakça bölünmüş bir din ve kültürel kimlik bağlamına işaret ediyor. Kendine has kimliğini düşündüğümüzde En az iki dahili bölünme Akdeniz havzasını birleştirerek ona benzersiz kimliğini verir.