Genç Tanzimat Paşazadesi Avrupa’da

Paris şehri İstanbul büyüklüğündedir ve etrafı bir müddet önce yeniden inşa olunmuş çok sağlam bir kale ile çevrilidir. Kalenin dışında bulvar dedikleri gayet büyük ormanların aralarından geçen intizamlı dizilmiş ağaçlı uzun yollar vardır. Şehrin binaları yedi sekiz katlı oldukça büyüktür ve sık ve bitişik nizamdır. Eğer böyle yüksek olmayıp da diğer yerlerdeki gibi daha mutedil şekilde yapılmış olsalardı şehrin büyüklüğü bir kat daha geniş olurdu.  

Rıfat Paşazade Mehmed Rauf   Mehmed Rauf, çok genç yaşta devlet hizmetine girmiş üst düzey bir Osmanlı bürokratıdır. Devletin pek çok ülkeyle mücadele ettiği 19. yüzyılın ikinci yarısında uluslararası görüşmelerde Osmanlı Devleti’ni temsil eden ekibin içinde yer almış; başta Kırım Savaşı’yla ilgili müzakereler olmak üzere İngiliz ve Rus temsilcileriyle yapılan diplomasi trafiğinin en önemli aktörlerinden biri olmuştur. Ünlü devlet adamlarından Sadık Rıfat Paşa’nın oğlu olan Mehmed Rauf, kaynaklarda çoğunlukla Rıfat Paşazade Mehmed Rauf Bey olarak geçer. Bugün Cağaloğlu’nda Babıali Caddesi üzerinde bulunan ve bir zamanlar İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü binası olarak kullanılan Rauf Paşa Konağı’nda yaşamıştır. Prof. Dr. Fikret Turan, 19. yüzyılın ortalarında yayımlandığı hâlde sadece eksik bir tek nüshasına ulaşılabilen Seyahatname-i Avrupa ile yayımlanmamış Avrupa Lâyihası’nı eksiksiz tam metinler olarak yayına hazırladı. Mehmed Rauf yaklaşık 4 ayda 50 şehir, bölge ve mekân gezmiş; Malta’dan Roma’ya, Venedik’ten İsviçre’ye, Londra’dan Paris’e, Viyana’dan Berlin’e Avrupa’nın farklı ülkelerini satırlara nakşetmiştir. Eser, kendinden önceki seyahatnamelerde anlatılanlardan çok daha fazla sayıda bölgeyi içermesi bakımından Türk seyahat-hatıra tarihinde özgün bir yer teşkil etmektedir. Genç Tanzimat Paşazadesi Avrupa’da, seyahatname/hatırat okumayı seven, Osmanlı modernleşme tarihine ve Türk kültürüne ilgi duyan meraklı tarih okuyucusunun zevkle okuyacağı ve aynı zamanda dönemin Avrupa’sına dair birçok bilgiye ulaşacağı özgün bir eserdir.  

• Özellikle Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra sayısı artmaya başlayan seyahatname türünden eserlerin bir kısmı bastırılarak yayımlanmış ve böylece bu eserlerde anlatılan Avrupa ülkelerinin yönetim şekli, askerî ve ekonomik gücü, eğitim ve kültür kurumları ile vatandaşlarının bireysel ve toplumsal hakları gibi konular sadece seçkinlere ve aydınlara değil yeni yeni oluşmaya ve güçlenmeye başlayan okur-yazar kitlelere de ulaşmaya başlamıştır.
• Bu bağlamda Prof. Dr. Fikret Turan’ın yayına hazırladığı ve ismini Genç Tanzimat Paşazadesi Avrupa’da verdiği Seyahatname-i Avrupa ve Avrupa Lâyihası eserleri de Âmedî Kalemî Dairesi’nde üst düzey bürokrat olarak çalışan Mehmed Rauf’un seyahat amacıyla belli başlı birçok Avrupa ülkesine yaptığı ziyaretlerini anlattığı ve bastırarak yayımladığı bu türden bir seyahatname eseridir.
• Bu seyahatname, o zamana kadar Avrupa’ya dair yazılmış sefaretname ve seyahatnameler arasında Batı ve Orta Avrupa’nın bütün belli başlı şehirlerini, özel öneme sahip kültür merkezlerini ve meşhur tabiat alanlarını tek bir kitap içinde anlatan yegâne eserdir.
• Mehmed Rauf eserin başında seyahatinin amacını, gezmek, dil öğrenmek ve Londra Fuarı sebebiyle dünyanın dört bir tarafından bu şehre gelen insanların arasında bulunmak olduğunu söyler ve bu doğrultuda Roma, Londra, Paris, Brüksel, Berlin ve Viyana gibi zamanın önde gelen Avrupa devletlerinin siyasi merkezlerini, Napoli, Venedik, Floransa ve Budapeşte gibi yüksek tarihî ve kültürel niteliklere sahip şehirleri, Pompei ve Herculeneum gibi önemli arkeolojik siteleri, İsviçre dağları ve gölleri gibi tabiat güzellikleriyle meşhur elli civarında seçkin mekânı ziyaret eder.
• Çalışmanın bir diğer önemli bir özelliği de eseri yayına hazırlayan Fikret Turan’ın bu alanda uzman bir profesör olması ve her iki metni de hem sadeleştirerek hem de orijinal transkripsiyonuyla ve ayrıca metinde geçen kelimelerin açıklamalarının bulunduğu sözlükle birlikle seyahatname okuruna sunmasıdır.

Genç Osmanlı paşazadelerinden Mehmed Rauf’un Seyahatname-i Avrupa isimli matbu eseri ile Avrupa Lâyihası isimli basılmamış raporu 19. yüzyıl Avrupa’sının siyasi, sosyal ve ekonomik bakımdan öne çıkan ülkelerini, şehirlerini ve tarihî ve tabii özelliklere sahip önemli turizm mekânlarını Türk okuyucusuna anlatan ve değerlendiren iki önemli ve özgün eseridir. Bu metinleri yayına hazırlayan Fikret Turan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Türk Dili Anabilim Dalı Başkanı'dır. Kitapta hem Seyahatname-i Avrupa hem de Avrupa Lâyihası metinlerinin sadeleştirilmiş halleriyle birlikte transkribe metinleri de bulunmaktadır. Hatta Osmanlıca metinleri de kitaba karekodla birlikte ilave edilecektir.